Een boekwinkeleigenaar in Buitenveldert signaleerde dat een vaste klant wel héél vaak een nieuw boek kwam kopen. Toen hij haar daarop aansprak bleek dat zij zo vaak langskwam omdat zij zich eenzaam voelde. De winkeleigenaar besloot haar te vragen al vrijwilliger. Sindsdien houdt hij een oogje in het zeil.
Dit is één van de prachtige voorbeelden die onderzoeker Josje Schut in haar onderzoek naar alledaagse attentheid in de winkelstraat tegenkwam. Zij ging met ondernemers in gesprek over welke hulp en zorg door hen wordt geboden, hoe zij het geven van deze hulp ervaren en tegen welke belemmeringen zij aanlopen. We vragen Josje in dit interview naar de belangrijkste resultaten van haar onderzoek, nu te lezen in de publicatie Alledaagse attentheid in de winkelstraat.
Kun je vertellen wat de aanleiding was van het onderzoek?
In eerder onderzoek naar alledaagse attentheid (een oogje in het zeil houden en als het nodig is, even helpen, red.) signaleerden we dat commerciële plekken belangrijke punten zijn van hulp en steun. Tegelijkertijd zagen we dat er weinig aandacht uitging naar ondernemers wanneer werd gesproken over de zorgzame of attente buurt. Over de rol van ondernemers was weinig bekend. Ik vroeg me af: hoe ziet alledaagse attentheid in de winkelstraat eruit, wat doen de ondernemers en hoe ervaren ze dat? En hebben zij ook contact met zorg- of welzijnsprofessionals? In dit onderzoek hoopte ik antwoorden te krijgen op deze vragen en tegelijkertijd een podium te bieden aan deze vormen van steun en hulp in de buurt.
Ik heb tijdens het onderzoek gezocht naar attente plekken in de stad. Via mijn eigen netwerk en via sleutelfiguren vond ik ondernemers die over het onderwerp wilden meepraten. Toen het balletje ging rollen kreeg ik ook via-via veel adressen doorgestuurd. Wat bleek? Veel mensen kennen wel zo’n ‘attente plek’, bijvoorbeeld omdat zij daar zelf altijd met hulpvragen naartoe gaan.
Hoe zou je die attente plekken typeren?
Opvallend genoeg waren het vaak lokale ondernemingen met een lange bestaansgeschiedenis in de buurt. Soms was de plek zelfs al meerdere generaties in de familie. Ook zag ik dat de ondernemer vaak zelf op de werkvloer staat en dat personeel lang aanblijft. Attente plekken als deze hebben veel vaste klanten. Die stabiliteit in personeel en klanten bleek in mijn onderzoek een cruciale randvoorwaarde voor alledaagse attentheid. Doordat medewerkers en klanten elkaar veelvuldig en langdurig tegenkwamen was er ruimte om een relatie op te bouwen. Die relaties zijn heel belangrijk in de bereidheid om zorg of steun te verlenen. Denk bijvoorbeeld aan het doen van hand- en spandiensten, formulieren invullen of helpen met het installeren van mobieltjes. Dat soort dingen kwamen regelmatig voorbij maar vooral bij mensen die de ondernemer al langer kende.
Wat is jou het meest bijgebleven van het onderzoek?
Het verraste mij te zien wat ondernemers aan hulp en steun bieden aan hun klanten, terwijl dat niet echt bij het takenpakket van een doorsnee ondernemer hoort. Sommige ondernemers typeerden hun plek zelfs als commercieel buurthuis of buurtwerker. Ook was ik geraakt door de vele mooie verhalen die de ondernemers met mij deelden. Bijvoorbeeld het verhaal van Ad, een klant die elke dag in café kwam voor een kop koffie en een kruiswoordpuzzel. Toen Ad een tijdje niet kwam opdagen begon de café-eigenaar zich zorgen te maken. Waar Ad woonde wist zij niet en en ze had geen telefoonnummer maar wat ze wel wist was dat hij wekelijks bij de schaakvereniging te vinden was. Toen zij met de vereniging contact zocht bleek dat Ad een hartaanval had gehad. Na deze gebeurtenis hebben de café-eigenaar en Ad telefoonnummers uitgewisseld. Ad vertelde dat hij een stuk beter slaapt nu hij weet dat de café-eigenaar een oogje in het zeil houdt. Voorbeelden als deze geven laten mooi zien wat een attente plek voor iemand kan betekenen.
Een commercieel buurthuis, dat klinkt bijna utopisch. Is dat het ook?
We moeten de ruimte die ondernemers hebben voor alledaagse attentheid ook niet romantiseren. Er zitten grenzen aan wat zij voor buurtgenoten willen en kunnen betekenen. Een ondernemer heeft natuurlijk een commercieel belang en moet ook concurreren met andere ondernemingen in de buurt. Dit commerciële belang kan soms op gespannen voet staan met het alledaagse attentheid. Ik zag die spanning bijvoorbeeld bij een tweedehandswinkel in Amsterdam-Noord. De ondernemers vonden hun attente rol heel belangrijk maar gaven aan dat zij deze alleen konden vervullen dankzij het gereduceerde huurtarief. Als de verhuurder het tarief zou verhogen moeten ze anders gaan werken en zou er minder ruimte zijn voor het bieden van dat luisterend oor of hulp. Nog duidelijker werd deze spanning in gesprek met een kapster in de Rivierenbuurt. Na de pandemie was haar huurtarief enorm gestegen en had zij moeite om het hoofd boven water te houden. Tegelijkertijd bood zij korting aan vaste klanten waarvan ze wist dat zij een kleine beurs hadden. De spanning tussen hulp bieden en het voortbestaan van de winkel was hier heel goed zichtbaar.
Belangrijk dat deze attente plekken in de winkelstraat ondersteund worden dus. Heb jij nog aanbevelingen voor beleidsmakers of professionals?
In het rapport doe ik verschillende aanbevelingen maar ik zal er twee uitlichten. Sommige attente plekken kunnen dus bestaan vanwege een gereduceerd huurtarief. Het zou mooi zijn als ondernemingen die een bewezen functie in de buurt vervullen gefaciliteerd worden door gunstigere huurafspraken met bijvoorbeeld wooncorporaties of gemeenten. De waarde van een onderneming is namelijk niet alleen maar in huuropbrengsten uit te drukken. Daarnaast is het belangrijk dat ondernemers weten waar zij terecht kunnen als zij er niet meer uitkomen met een klant. We zagen dat dit niet altijd het geval is. Het is ook belangrijk om te benoemen dat niet iedere ondernemer per se zit te wachten op een innige relatie met zorg- of welzijnsprofessionals. Hoe je dan toch een degelijke achtervang organiseert is iets dat we in twee Amsterdamse buurten verder onderzoeken. Het doel daarvan is om te verkennen hoe we de rol van attente ondernemers in de buurt verder kunnen faciliteren.
Lees de publicatie Alledaagse attentheid in de winkelstraat:
